Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) heeft in 2021, in samenwerking met onder andere UWV, gewerkt aan een nieuwe handhavingskoers sociale zekerheid 2022–2025. Vertrouwen in mensen is het uitgangspunt. Effectief, informatiegestuurd en handhaven over de landsgrenzen heen blijven de hoofdlijnen, net als het versterken van samenwerking binnen de handhavingsketen. Dat betekent dat het accent de komende jaren zal liggen op preventie en het creëren van ruimte voor maatwerk. We zijn daarbij steeds op zoek naar de optimale balans tussen dienstverlening, regelnaleving en handhaving. Het overgrote deel van de mensen die gebruikmaken van onze dienstverlening, houdt zich aan de regels voor het krijgen van een uitkering. We nemen deze ruime meerderheid als uitgangspunt in onze benadering en leggen de focus op het voorkomen van regelovertreding en het bevorderen van regelnaleving. Desalniettemin zijn we ons ervan bewust dat een kleine groep geneigd is de regels bewust te overtreden. Om misbruik en oneigenlijk gebruik zo veel mogelijk te voorkomen en aan te pakken hanteren we een risicogerichte strategie, waarbij de risico’s met de grootste impact het eerst worden aangepakt. Daarbij maken we gebruik van de data die tot onze beschikking staan: valide gegevens uit authentieke registers en registraties. Datagedreven werken biedt kansen om risico’s in een vroeg stadium te signaleren en regelovertreding te voorkomen en te herkennen. Hierdoor hoeven we het overgrote deel van onze cliënten niet te belasten met onderzoek en controle en voorkomen we langdurige overtredingen die gepaard gaan met hoge terugvorderingen en boetes. Verder maken we een onderscheid tussen foutjes, nalatigheid en bewuste overtredingen.
Risicogerichte handhavingsaanpak
De risico’s in de WW, de Ziektewet en de WIA zijn de afgelopen jaren geïdentificeerd. We zijn dit jaar gestart met het voorbereiden van maatregelen waarmee we de misbruikrisico’s kunnen beheersen. Daarvoor hebben we een zogeheten controlframework ontwikkeld, waarin we een beheersingsstrategie voor de toprisico’s voor de drie wetten verwerken. Na een uitvoerig afstemmingsproces is het controlframework voor de WW vastgesteld. In 2022 starten we met het uitwerken en implementeren van de beheersmaatregelen. Voor de Ziektewet en de WIA zijn inschattingen gemaakt van de risico’s; deze hebben we voorgelegd aan het ministerie van SZW. In opdracht van het ministerie en UWV heeft een extern onderzoeksbureau in 2021 ook de misbruikrisico’s in de WAO en de Toeslagenwet geïdentificeerd.
Gebruik van risicoscans
Risicoscans worden een steeds belangrijker onderdeel van onze toezichts- en handhavingsstrategie. We zijn ons ervan bewust dat het werken met risicoscans maatschappelijk gezien vragen kan oproepen. We zijn er tegelijkertijd van overtuigd dat risicoscans een goed en effectief middel zijn, mits ingezet met voldoende waarborgen om bijvoorbeeld vooringenomenheid of discriminatie te voorkomen. Daar toetsen we actief op en we communiceren intern en extern proactief over de inzet van risicoscans. Risicoscans leiden overigens nooit tot een automatisch besluit. Onze medewerkers zullen de signalen altijd verder onderzoeken voordat zij een beslissing nemen. We verwachten dat de implementatie van de door ons ontwikkelde risicoscans voor Verblijf buitenland, Verwijtbare werkloosheid en Sollicitaties een belangrijke bijdrage zal leveren aan het verminderen van de risico’s op oneigenlijk gebruik of misbruik op die gebieden. Voor de risicoscan Verblijf buitenland worden al 150 signalen per maand aangeleverd, die we beoordelen op aanpakwaardigheid en onderzoekswaardigheid. De mate waarin de opgeleverde signalen onderzoekswaardig zijn is vergelijkbaar met de resultaten die tijdens de validatiefase zijn behaald. Er zijn tot nu toe 279 aanpakwaardige zaken afgerond. Bij 58 daarvan is een regelovertreding geconstateerd (20,8%). In circa 70% van deze zaken is een boete opgelegd. Omdat het over het algemeen langer duurt om zaken af te ronden waarbij een regelovertreding wordt geconstateerd, is het de verwachting dat dit percentage in de loop der tijd zal toenemen.