Handhavingsinzet

Het aantal externe meldingen over mogelijk misbruik of oneigenlijk gebruik van regelingen is in de eerste vier maanden van 2022 met 30% gedaald (van 2.565 in 2021 naar 1.813 in 2022). Het aantal interne meldingen was in de eerste vier maanden van 2022 (5.011) juist aanzienlijk hoger dan in de eerste vier maanden van 2021 (3.428). Dat lijkt vooral te maken te hebben met het toegenomen aantal Ziektewet‑uitkeringen als gevolg van corona en het hogere aantal meldingen in verband met te late hersteldmelding. Tijdens de coronacrisis hebben we de automatische hersteldmelding ingesteld op vier weken na de ziekmelding. Wanneer mensen eerder hersteld zijn maar dit verzuimen te melden, volgt er een interne melding van een te late hersteldmelding. Nu corona weer op zijn retour lijkt, zullen we de automatische hersteldmelding weer instellen op twee weken na ziekmelding. De stijging van het aantal interne meldingen kan daarnaast worden gerelateerd aan het werk van de in het derde tertaal van 2021 aangestelde handhavingsconsulenten. Zij leveren een belangrijke bijdrage aan het vergroten van de meldingsbereidheid van medewerkers en de kwaliteit van de meldingen.

UWV genereert vanuit de systemen ook zelf signalen die worden onderzocht. Dat doen we bijvoorbeeld met risicoselecties voor de afgesproken themaonderzoeken (zie hieronder het kopje Themaonderzoeken). Daarnaast verzamelen we met de zogeheten controlemix op basis van een volledig willekeurige steekproef van de cliëntpopulatie informatie om (op termijn) tot een risicoscan te kunnen komen. Omdat we ons hiermee niet alleen richten op al bekende risico’s, levert deze steekproef een bijdrage aan een beter risicomanagement. Er zijn in de eerste vier maanden van 2022 8.000 signalen gegenereerd, evenveel als in dezelfde periode vorig jaar. Daarvan hebben we er 6.600 onderzocht. Om een eerste onderzoek voor een risicoscan te kunnen starten, moeten er 7.500 signalen zijn onderzocht. Pas nadat er 12.000 signalen zijn onderzocht, kunnen we een eerste versie van een risicoscan ontwikkelen.

Overtredingen inlichtingenplicht

Uitkeringsgerechtigden hebben een inlichtingenplicht; zij zijn verplicht om relevante wijzigingen zoals vrijwilligerswerk, vakantie of verhuizing tijdig en volledig aan ons door te geven. Met behulp van bestandsvergelijkingen, telefonische controles en huisbezoeken controleren we of ze zich hieraan houden. Zo niet, dan moeten ze het te veel ontvangen bedrag terugbetalen. Daarbij kan een boete of waarschuwing worden opgelegd. Ook kunnen we in bepaalde gevallen aangifte doen bij het Openbaar Ministerie, dat vervolgens kan overgaan tot een strafrechtelijke vervolging. We constateerden in de eerste vier maanden van 2022 3.400 overtredingen van de inlichtingenplicht voor een bedrag van € 5,2 miljoen (in dezelfde periode van 2021 3.500 overtredingen, voor een bedrag van € 7,3 miljoen). We legden hierbij boetes op voor een bedrag van € 0,75 miljoen (in dezelfde periode in 2021: € 1,0 miljoen). Het aantal en aandeel opgelegde waarschuwingen is gestegen. Deze stijging doet zich vooral voor bij de Ziektewet, waar bij te late hersteldmelding een waarschuwing wordt gegeven (zie ook de introtekst van deze paragraaf).

Tabel Overtredingen inlichtingenplicht

• *Dit is een afgerond aantal, het exacte aantal is 16 (eerste vier maanden 2021: 13).

Overtredingen inspanningsplicht

Uitkeringsgerechtigden met arbeidsvermogen zijn verplicht zich voldoende in te spannen om werk te vinden. WW‑gerechtigden moeten verantwoording afleggen over hun sollicitatieactiviteiten. Wie zich aantoonbaar onvoldoende inspant, kan worden gekort op zijn uitkering.

Attenderingsbericht

Omdat veel WW-uitkeringsgerechtigden geen ervaring hebben met de actieve controle, hebben we besloten hun een attenderingsbericht te sturen wanneer we voor de eerste keer constateren dat ze geen of te weinig sollicitatieactiviteiten hebben doorgegeven. De WW‑gerechtigde wordt hiermee aan zijn verplichtingen herinnerd, maar hoeft niet op het bericht te reageren. Er vindt ook geen verder onderzoek of hoor en wederhoor plaats. Als de uitkeringsgerechtigde na vier weken wel voldoende solliciteert, volgt er geen waarschuwing en sanctie. De afgelopen tijd zijn er met het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) veel gesprekken gevoerd over het attenderingsbericht in de huidige vorm. UWV is vanwege de klantvriendelijke manier van werken en de ervaringen van de afgelopen periode enthousiast over de werking ervan, omdat er na het bericht vaker sollicitatieactiviteiten worden doorgegeven. We gaan met het ministerie uitzoeken op welke wijze het attenderingsbericht binnen de bestaande wet- en regelgeving kan worden ingepast. Tot die tijd gedoogt het ministerie onze huidige werkwijze.

Tabel Overtredingen inspanningsplicht

Themaonderzoeken

We verrichten ook themaonderzoeken naar risico’s van misbruik en oneigenlijk gebruik van regelingen waarbij in meer of mindere mate sprake is van georganiseerde en/of grootschalige fraude. Deze onderzoeken hebben ertoe geleid dat er € 5,6 miljoen minder is uitgekeerd doordat uitkeringen zijn stopgezet of niet zijn toegekend. We hebben € 0,1 miljoen aan boetes opgelegd en € 2,8 miljoen teruggevorderd.

We hebben ons ten doel gesteld om in 2022 onderzoek te doen naar de aard en omvang van ten minste 18 risico’s. Daarnaast lopen er nog 8 onderzoeken door uit 2021. Het afronden van al deze onderzoeken staat onder druk door de werkzaamheden die we moeten verrichten voor de parlementaire enquête naar fraudebeleid en dienstverlening in combinatie met de complexiteit van de vereiste gegevensbeschermingeffectbeoordelingen en beperkte juridische ondersteuning. De inzichten die we bij de themaonderzoeken opdoen, helpen ook om maatregelen vast te stellen waarmee we de risico’s kunnen verkleinen. Er zijn in de eerste vier maanden van 2022 6 onderzoeken opgestart. Dit zijn de resultaten van de belangrijkste themaonderzoeken:

• Faillissementen: We onderzoeken aanvragen voor faillissementsuitkeringen die handhavingsaandacht vragen. Dit leidt tot een advies om al dan niet een voorschot te betalen of om de aanvraag af te wijzen. In de eerste vier maanden van 2022 hebben we 28 meldingen ontvangen en zijn er 39 onderzoeksrapporten opgeleverd. Er is € 0,4 miljoen minder uitgekeerd doordat faillissementsuitkeringen zijn stopgezet of niet zijn toegekend. Daarnaast werd er € 60.000 teruggevorderd en een aantal boetes opgelegd.

• NOW: In de eerste vier maanden van 2022 ontvingen we 200 meldingen over mogelijk misbruik van de NOW door 158 bedrijven. Daarnaast doen we met behulp van data‑analyse onderzoek naar misbruikrisico’s bij de NOW. Dit zijn risico’s die aan het licht komen op basis van opvallende mutaties in de loonsom en door identiteitsfraude. In de eerste vier maanden van 2022 waren er 335 signalen. Naar aanleiding van 52 daarvan hebben we nader onderzoek ingesteld. We spreken werkgevers aan op onjuistheden en geven hun de gelegenheid om dit recht te zetten. Indien werkgevers hier niet aan voldoen, wijzen we de aanvraag af, passen we de subsidie aan of stellen we de subsidie op nihil. Bij onomstotelijke gevallen van misbruik dragen we de zaak over aan de Nederlandse Arbeidsinspectie, die beoordeelt of een strafrechtelijk vervolg passend is. Net als we bij eerdere NOW‑aanvraagperiodes deden, hebben we tijdens de achtste aanvraagperiode (de NOW 6) in maart en april 2022 werkgevers met grote loonsomdalingen in kaart gebracht. De loonsomdaling bij deze werkgevers was zo groot, dat zij bij de definitieve vaststelling van de subsidie zeer waarschijnlijk een bedrag ter grootte van het voorschot moeten terugbetalen. Omdat de groep kleiner was dan bij eerdere NOW‑aanvraagperiodes, konden we al deze werkgevers bellen. We hebben de werkgevers die we konden bereiken de mogelijkheid geboden om het laatste voorschot niet te laten uitbetalen, om een terugvordering te voorkomen of te beperken. Bijna de helft van de bereikte werkgevers heeft van dit aanbod gebruikgemaakt. De werkgevers die we niet telefonisch konden bereiken hebben we een e‑mail gestuurd met het advies om, indien mogelijk, het te ontvangen voorschot voor eventuele terugbetaling opzij te zetten.

• Strafrecht: In het Handhavingsarrangement 2022 is opgenomen dat UWV naar verwachting 45 tot 50 processen‑verbaal bij het Openbaar Ministerie aanlevert. In de eerste vier maanden van 2022 hebben we 16 processen‑verbaal aangeleverd.

• Gezondheidsfraude: Er is sprake van gezondheidsfraude als een uitkeringsgerechtigde – zonder dat bij UWV te melden – activiteiten of werkzaamheden verricht, en/of houding en gedrag vertoont die niet passen bij de door ons vastgestelde belastbaarheid of gezondheidsproblemen voorwendt. In de eerste vier maanden van 2022 zijn 15 zaken ter herbeoordeling aangeboden. Door het artsentekort zijn de doorlooptijden van de herbeoordelingen echter lang. Doordat uitkeringen vanwege gezondheidsfraude zijn herzien, stopgezet of niet zijn toegekend, hebben we in de eerste vier maanden van 2022 € 2,9 miljoen minder uitgekeerd.

• Gefingeerde dienstverbanden: We hebben in de eerste vier maanden van 2022 ruim € 2,3 miljoen minder uitgekeerd doordat uitkeringen zijn stopgezet, niet zijn toegekend en teruggevorderd in verband met gefingeerde dienstverbanden. Vanuit dit thema zijn 11 zaken aangedragen voor strafrechtelijke vervolging.